Như chúng ta đã biết, đất là các vật chất nằm trên bề mặt Trái Đất. Nó đóng vai trò rất quan trọng cho sự sinh trưởng của thực vật, nhờ đó các loài thực vật sẽ cung cấp thức ăn, oxy và hấp thụ khí cacbon dioxit, cùng với đó sẽ tạo ra thức ăn cho con người. Vậy đất có chứa các thành phần gì? Các nhân tố hình thành đất bao gồm những gì? Câu trả lời dành cho các bạn sẽ được giải đáp qua bài viết sau đây.
Tìm hiểu sơ lược về đất
Đất (hay còn gọi là thổ nhưỡng) là lớp vật chất mỏng, vụn bở, nằm ngoài cùng của thạch quyển bị biến đổi tự nhiên và được đặc trưng bởi độ phì.
Độ phì là khả năng cung cấp nước, chất dinh dưỡng và các yếu tố khác như nhiệt độ, không khí, để thực vật sinh trưởng và phát triển. Đất có hai thành phần chính đó là: Thành phần khoáng và thành phần hữu cơ.
Thành phần khoáng: Thành phần khoáng của đất bao gồm ba loại chính là khoáng vô cơ, khoáng hữu cơ và chất hữu cơ.
- Khoáng chất chiếm phần lớn trọng lượng của đất
- Gồm những hạt khoáng có màu sắc loang lổ và kích thước to, nhỏ khác nhau
- Có nguồn gốc hình thành: phong hóa từ đá gốc
Thành phần khoáng của đất bao gồm ba loại chính
Thành phần hữu cơ:
- Thành phần này chiếm một tỉ lệ nhỏ, tồn tại trong tầng trên cùng của lớp đất
- Có đặc điểm: màu xám thẫm hoặc đen. Ngoài ra trong đất còn có nước và không khí
- Có nguồn gốc hình thành từ xác động vật hoặc thực vật bị phân hủy.
Tìm hiểu các nhân tố hình thành đất
Có rất nhiều nhân tố ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất. Dưới đây là các nhân tố cùng tác động đồng thời để hình thành nên đất mà chúng tôi đã tổng hợp được. Cùng đọc và nghiên cứu về các nhân tố hình thành đất.
Đá mẹ
Đất được hình thành từ những sản phẩm phong hóa của nham thạch( đá gốc). Ta gọi những sản phẩm phong hóa đó là đá mẹ. Đá mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo thành đất. Đầu tiên, đá mẹ đã tạo nên bộ khung của đất thông qua việc cung cấp các khoáng chất cho đất. Nó làm chi phối các tính chất lý hóa của đất. Từ những sản phẩm phong hóa của các loại đá chua như: Đá mẹ granit thì thường có màu xám, nhiều cát và rất chua.
Đá mẹ chính là nguồn gốc sinh ra các thành phần khoáng vật
Những loại đất được hình thành trên đá mẹ bazan thì thường có màu nâu đỏ và mang tính kiềm. Chúng có chứa nhiều chất vô cơ cho đất và làm thức ăn cho cây trồng. Trong nông nghiệp, người ta thường trồng các loại cây trên loại đất này. Vì như thế sẽ mang lại hiệu quả và năng suất cao. Màu sắc của đất cũng được quyết định từ đá mẹ: đất phát triển trên đá sét thường màu nâu tím, đất phát triển trên đá cát thường có màu vàng nhạt,…
Đá mẹ chính là nguồn gốc sinh ra các thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới trong đất. Nó ảnh hưởng nhiều đến tính chất của đất.
Sinh vật
Sinh vật đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành đất. Các thành phần hữu cơ của đất có nguồn gốc từ các chất thải của các sinh vật (thực vật cung cấp vật chất hữu cơ: rễ phá hủy đá, xác chết của động vật, vi sinh vật phân giải xác sinh vật…). Nhờ khả năng đồng hóa cacbon của thực vật mà chúng có thể tạo ra một số lượng khổng lồ vật chất hữu cơ. Mỗi loại thực vật có khả năng lựa chọn thức ăn phù hợp cho hoạt động sống của nó và khi chết đi, xác của nó sẽ được phân hủy và tổng hợp chất hữu cơ.
Tác động của thực vật với môi trường đóng vai trò quyết định trong quá trình hình thành của đất. Các chất này khi bị phân hủy sẽ tổng hợp thành chất mùn. Đây là một loại chất sẫm màu và có chất dinh dưỡng cao. Chất mùn là nguồn thức ăn dồi dào, cung cấp những chất cần thiết cho sự tồn tại của thực vật, gián tiếp tăng độ phì cho thổ nhưỡng.
Đất là môi trường sống của nhiều loại động vật sống trong lòng đất, và các loại côn trùng. Khi chúng đào bới đất thì đất được xáo trộn, nước và không khí sẽ dễ thấm vào lòng đất hơn. Từ đó làm tăng tốc độ cấu thành đất.
Khí hậu
Nhiệt độ và độ ẩm chính là các yếu tố khí hậu góp phần ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất. Tác động của nhiệt và ẩm làm cho đá gốc bị phá hủy thành những sản phẩm phong hóa, rồi từ đó sẽ tiếp tục phong hóa thành đất. Chúng tạo điều kiện thuận lợi hoặc khó khăn cho quá trình phân giải chất hữu cơ và khoáng chất trong đất.
Bên cạnh đó, nhiệt độ, lượng mưa và các chất khí (oxi, cacbonic, nito) còn ảnh hưởng tới sự hòa tan, rửa trôi và tích tụ vật chất trong các tầng đất. Đồng thời tạo ra môi trường để các vi sinh vật phân giải và tổng hợp chất hữu cơ và khoáng chất cho đất.
Nhiệt độ và độ ẩm góp phần ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất
Trong các khu vực nhiệt đới ẩm, vùng xích đạo có độ ẩm và nhiệt độ cao, vì vậy quá trình hình thành đất được diễn ra mạnh mẽ, tạo nên lớp vỏ đất dày. Và ngược lại, ở các khu vực sa mạc, lớp đất mỏng và thô, bởi do có nhiệt độ và độ ẩm không thuận lợi, vì thế sẽ hình thành nên lớp đất yếu và vỏ phong hóa thì rất mỏng.
Chính vì thế, khí hậu chính là nhân tố đóng vai trò tiên phong trong quá trình hình thành đất và ảnh hưởng gián tiếp đến sự tạo thành đất thông qua lớp phủ thực vật.
Địa hình
Tùy vào địa hình dốc hoặc bằng phẳng mà quá trình hình thành đất sẽ được diễn ra. Ở địa hình dốc, đất sẽ dễ bị xói mòn hơn, chính vì thế tầng phong hóa đất thường mỏng. Ở địa hình bằng phẳng, quá trình bồi tụ chiếm ưu thế hơn, chính vì thế mà các tầng phong hóa đất thường dày và giàu chất dinh dưỡng.
Bên cạnh đó, nhân tố địa hình cũng ảnh hưởng đến nhân tố khí hậu vành đai đất theo độ cao. Chẳng hạn như, ở những khu vực vùng núi cao, do nhiệt độ thấp nên quá trình hình thành đất diễn ra chậm, và quá trình bồi tụ diễn ra cũng chậm theo, khiến đất không tốt như ở những khu vực có địa hình bằng phẳng.
Lượng bức xạ Mặt Trời do các hướng sườn tiếp nhận được cũng khác nhau, do đó nhiệt độ mà sinh vật tiếp nhận được cũng khác nhau. Chúng ta thấy rằng, nhiệt độ và độ ẩm do hướng sườn cũng ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến quá trình hình thành nên đất.
Thời gian
Bất kể quá trình hình thành hay hiện tượng nào cũng vậy, đều diễn ra cần phải có thời gian. Quá trình hình thành đất cũng vậy. Thời gian chính là một trong những nhân tố góp phần hình thành đất, biến đá gốc (nham thạch) thành đất. Ngay cả sự ảnh hưởng của ngoại cảnh cũng cần có thời gian để thể hiện tác động của chúng với sự hình thành đất.
Bất kể quá trình hình thành hay hiện tượng nào diễn ra cần phải có thời gian
Thời gian hình thành đất ( hay còn được gọi là tuổi đất). Tuổi đất được tính từ khi một loại đất hình thành cho đến thời điểm hiện nay. Hay còn được gọi là tuổi tuyệt đối của đất. Tuổi đất là nhân tố biểu thị thời gian tác động của các yếu tố hình thành đất dài hay ngắn, bên cạnh đó còn biểu thị cường độ của các quá trình tác động. Có các vùng tuổi đất sau đây:
- Vùng nhiệt đới, cận nhiệt: thường sẽ là đất nhiều tuổi
- Vùng ôn đới: chính là đất ít tuổi
Con người
Ngoài những nhân tố đã được nêu ở trên, nhân tố con người cũng là một trong những nhân tố hình thành đất. Tác động của con người thông qua các hoạt động: kinh tế, văn hóa, xã hội,… tới đất càng ngày càng rõ rệt.
Khi con người có những hành động, hoạt động tích cực ( trồng cây gây rừng, có ý thức tốt trong việc sử dụng đất, đổ rác đúng nơi quy định,…) thì sẽ giúp đất nâng cao độ phì nhiêu cho đất, chống xói mòn đất. Còn khi con người có những hành động tiêu cực (đốt rừng, chặt cây phá rừng để phục vụ lợi ích cho bản thân, xả rác bừa bãi,…) thì sẽ gây ra việc xói mòn đất, gây ra nhiều bất lợi khi có thiên tai, lũ lụt,…
Vì vậy Con người cũng chính là nhân tố quyết định mạnh mẽ đến quá trình hình thành đất, làm cho đất tốt lên hoặc là xấu đi.
Với những thông tin được nêu ở trên, hẳn các bạn đã hiểu hơn về Đất nói chung, cũng như các nhân tố hình thành đất nói riêng. Sự hình thành đất là một quá trình lâu dài và phức tạp, bao gồm 3 quá trình: Quá trình phong hóa, quá trình tích lũy, biến đổi chất hữu cơ trong đất và quá trình di chuyển khoáng chất hữu cơ vào trong đất.
Tổng kết :
Các nhân tố hình thành đất được kể trên đều rất quan trọng. Chúng tương tác phức tạp với nhau tạo nên sự đa dạng của các loại đất. Tuy nhiên có các nhân tố: đá mẹ, sinh vật và khí hậu là những nhân tố quan trọng nhất trong quá trình hình thành đất. Hy vọng bài viết trên đây sẽ mang lại cho bạn đọc những thông tin và kiến thức hữu ích về Đất, cũng như các nhân tố hình thành đất.
